Bài toán khó của các nền kinh tế châu Á

Ba quốc gia lớn ở Đông Á là Nhật Bản, Trung Quốc và Hàn Quốc có điểm chung đáng chú ý là tỷ suất sinh (số con trung bình mà một người phụ nữ sinh ra trong đời) dưới mức 1,5 – ngưỡng được xem là “siêu ít sinh”.

Trong khi nhiều nước phương Tây có tỷ suất sinh trên 1,5 thì mức độ nghiêm trọng của tình trạng này ở Đông Á lại nổi bật rõ rệt. Một trong những nguyên nhân là do trách nhiệm việc nhà và nuôi dạy con cái đè nặng lên vai những người phụ nữ.

Theo phóng viên TTXVN tại Tokyo, theo số liệu thống kê nhân khẩu được công bố ngày 4/6, tỷ suất sinh của Nhật Bản năm 2024 là 1,15-  mức thấp kỷ lục trong 3 năm liên tiếp. Sau khi chạm đáy vào năm 2005 với mức 1,26 và đi ngang trong năm 2022, tỷ suất sinh vẫn tiếp tục đà giảm mà không có dấu hiệu dừng lại.

Thế hệ bùng nổ trẻ em lần thứ hai (chỉ những người đến độ tuổi sinh đẻ vào cuối những năm 1990 đến đầu những năm 2000) đã bị ảnh hưởng nặng nề bởi suy thoái kinh tế và “thời kỳ băng giá việc làm”. Trong khi phụ nữ ngày càng tham gia vào xã hội nhiều hơn, các chính sách hỗ trợ như phát triển hệ thống nhà trẻ hay chế độ nghỉ sinh vẫn không theo kịp.

Trong khi đó, tại Hàn Quốc, tỷ suất sinh năm 2024 là 0,75. Mặc dù đã tăng nhẹ so với mức 0,72 của năm 2023 nhờ số lượng kết hôn tăng lên, nhưng đây vẫn là quốc gia duy nhất trong Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) có tỷ suất sinh dưới 1,0.

Ở Hàn Quốc, do gánh nặng nuôi con quá lớn, nhiều gia đình chỉ sinh một con. Năm 2022, tỷ lệ con đầu lòng chiếm tới 57% tổng số ca sinh, cao nhất trong các nước OECD. Lo lắng về tương lai khiến không ít người trẻ ngần ngại kết hôn.

Tân Tổng thống Hàn Quốc Lee Jae-myung, người mới nhậm chức ngày 4/6, đã đưa ra “10 cam kết lớn” trong chiến dịch tranh cử của mình, trong đó nhấn mạnh sẽ “tăng dần độ tuổi hưởng trợ cấp trẻ em lên đến 18 tuổi”. Tuy nhiên, dự báo tình trạng giảm dân số do ít sinh vẫn sẽ tiếp diễn. Theo ước tính của Chính phủ Hàn Quốc, dân số nước này vào năm 2072 sẽ còn 36,22 triệu người, giảm 30% so với năm 2022.

Còn tại Trung Quốc, tình trạng ít sinh cũng đang tiến triển nhanh chóng. Số trẻ sinh ra trong năm 2024 là 9,54 triệu, chỉ bằng một nửa so với đỉnh cao gần nhất vào năm 2016.

Chính sách “một con” bắt đầu từ những năm 1980 đã khiến số lượng phụ nữ trong độ tuổi sinh con giảm mạnh. Niềm tin vào học vấn và khó khăn trong việc làm cho giới trẻ càng làm tăng sự cạnh tranh giáo dục. Tương tự như Hàn Quốc, chi phí giáo dục như học thêm đè nặng lên các gia đình, khiến nhiều người cho rằng “một con là đủ”.

Chính phủ Trung Quốc tại kỳ họp Lưỡng hội vào tháng 3 vừa qua, đã đề xuất miễn phí từng bước học phí cho giáo dục mầm non như mẫu giáo. Việc cấp trợ cấp nuôi con trên toàn quốc cũng đang được xem xét giảm gánh nặng cho các gia đình. Tuy nhiên, vẫn chưa rõ liệu điều này có thể ngăn chặn được tình trạng ít sinh hay không.

Một số nguyên nhân chung khiến Nhật Bản, Trung Quốc và Hàn Quốc đều đang đối mặt với khủng hoảng ít sinh bao gồm tình hình kinh tế khó khăn của người trẻ và giá nhà đất đai tăng cao ở các khu đô thị.

Ngoài ra, nỗi lo về chi phí giáo dục và nuôi con cũng là một yếu tố. Giáo sư Masahiro Yamada (Đại học Chuo, chuyên ngành xã hội học gia đình) chỉ ra rằng: “Ở Đông Á, tồn tại quan điểm mạnh mẽ rằng nếu không cho con cái được học hành tử tế thì không phải là một người cha mẹ có giá trị”.

Thêm vào đó, sự mất cân bằng giới tính, nơi gánh nặng việc nhà và chăm con nghiêng hẳn về phía phụ nữ, cũng được cho là có ảnh hưởng lớn. Chỉ số khoảng cách giới, do Diễn đàn Kinh tế Thế giới công bố hàng năm, cho thấy năm 2024, Nhật Bản xếp hạng 118/146 quốc gia, Hàn Quốc đứng thứ 94, và Trung Quốc ở vị trí 106, tất cả đều ở mức thấp.

Thông thường, ở các nước phát triển, nơi bình đẳng giới được thúc đẩy thì tỷ suất sinh cũng cao hơn. Nguyên nhân là do nam giới tích cực tham gia vào việc nhà và nuôi con, giúp phụ nữ dễ cân bằng giữa công việc và gia đình.

Trong khi hầu hết các nước phát triển đã đối mặt với tình trạng sụt giảm tỷ suất sinh từ những năm 1960, các nước Bắc Âu như Pháp và Thụy Điển đã tăng cường hỗ trợ cho các gia đình nuôi con, chú trọng cải thiện chế độ nghỉ sinh và dịch vụ chăm sóc trẻ.

Kết quả là Pháp đạt tỷ suất sinh 2,0 vào năm 2006, Thụy Điển vượt qua mốc 1,9 vào năm 2008. Dù những năm gần đây có xu hướng giảm trở lại, các nước này vẫn duy trì mức sinh tương đối cao so với các quốc gia phát triển khác.